Lokaal in plaats van globaal denken? Supply chains in beweging
Supply chains ondergaan een drastische transformatie. Veel bedrijven overwegen om een deel van hun productieactiviteiten dichter bij de landen te brengen waar ze hun producten verkopen. De Covid-19 pandemie is niet de enige oorzaak van deze trend, maar speelt wel een grote rol.
Grote container- en vrachtschepen zijn nu weer terug op zee. De wereldhandel komt langzaam weer in een stroomversnelling na het uitbreken van de Covid-19 pandemie, ook al liggen de volumes nog ver onder het niveau van de voorgaande jaren. Voor zover we weten, zullen ze misschien nooit meer op dat niveau terugkomen. De Covid-19 pandemie heeft de wereldwijde supply chains ernstig verstoord. Terwijl de wereld in de greep raakte van de lockdown, kwamen lang bestaande transportroutes tot stilstand. Het werd al snel duidelijk in hoeverre we voor onze dagelijkse behoeften afhankelijk zijn van goed functionerende supply chains. De wereldwijde geïntegreerde, just-in-time-productie functioneerde als een uurwerk - tot de Covid-19 pandemie toesloeg.
Volgens het Duitse Economisch Instituut (IW) begon al heel vroeg in de uitbraak de vrees te groeien dat het virus een acute verstoring van de internationale supply chains zou veroorzaken. Deze angst was niet ongegrond. Wekenlang kwamen er nauwelijks vrachtschepen uit Azië in Europa aan. Toen de voorraden opraakten, werden de bedrijven gedwongen de productie te verminderen of zelfs helemaal te stoppen. Volgens een IW-onderzoek in juni werd 60 procent van de bedrijven getroffen door verstoringen van de internationale supply chains, terwijl 18 procent ernstige productieverliezen leed.
Gezien het feit dat de lockdown de hele wereld op vrijwel hetzelfde moment trof, hadden bedrijven niet de mogelijkheid om snel alternatieven te vinden, zoals ze zouden doen wanneer ze lokale verstoringen hadden ondervonden. Al snel kwamen de oproepen om de wereldwijde supply chains te veranderen. De urgentie nam toe na een periode waarin medicijnen, beschermende kleding en gezichtsmaskers ongelooflijk schaars waren; zelfs de grootste voorstanders van de globalisering riepen bedrijven op om de productie terug te verplaatsen naar Europa.
Bedrijven heroverwegen hun supply chains
Veel bedrijven reageren op deze oproep en evalueren nu hun supply chains opnieuw, zoals blijkt uit een onderzoek dat in juli is uitgevoerd door de Vereniging van Duitse Kamers van Koophandel en Industrie (DIHK). Volgens het onderzoek is bijna 40 procent van de bedrijven momenteel op zoek naar nieuwe, lokale leveranciers. Verschillende bedrijven waren ook van plan om hun productie terug te verplaatsen naar Europa.
Strategieadviesbureau McKinsey ontdekte dat in mei ongeveer één op de twee bedrijven uit de auto-industrie en uit de fabrieks- en machinebouwsector die hard werden getroffen door de verstoringen, zeiden dat ze hun productieactiviteiten weer dichterbij wilden brengen. Over de ontwikkeling zegt DIHK-hoofd buitenlandse handel Volker Treier: "De crisis verandert de manier waarop wij zaken doen en op zijn beurt ook de supply chains".
Een ander gevolg van de Covid-19 pandemie is dat de digitale transformatie een extra impuls krijgt. Volgens een studie van adviesbureau PwC zijn bedrijven van plan om meer te investeren in het monitoren en beheren van risico's in hun supply chain. Dit vereist op zijn beurt weer nieuwe digitale technologie. "We zullen een opleving zien in de toepassing van digitale technologieën in het beheer van de supply chain", voorspellen de marktonderzoekers.
Christian Kille, hoogleraar retaillogistiek en operationeel management aan de Hogeschool Würzburg-Schweinfurt en mede-initiatiefnemer van het adviesinitiatief "Logistikweisen", is ook voorstander van het regionaliseren van supply chains. "Bedrijven evalueren hoe ze de lengte van hun supply chains kunnen beperken", zegt Kille. Naar zijn mening heeft dit echter weinig te maken met de huidige situatie. De druk om supply chains milieuvriendelijker te maken, de groeiende online handel en de noodzaak om sneller in te spelen op de fluctuerende vraag van klanten hebben al jaren geleden een trend naar regionalisering in gang gezet. De pandemie heeft deze ontwikkeling alleen maar versterkt.
De verstoringen zijn verlichtend
Het is echter onduidelijk hoe snel deze nieuwe aanpak tot stand zal komen, want de situatie begint te verbeteren. Volgens het IW meldde een derde van de ondervraagde bedrijven in maart ernstige verstoringen van hun supply chains. Nu verwacht slechts 12 procent van de bedrijven dat een tekort aan aanvoer uit het buitenland, en vooral uit China, hun bedrijfsprocessen dit jaar en volgend jaar zal beïnvloeden.
Op basis van de huidige aanwijzingen willen veel bedrijven hun supply chains helemaal niet ingrijpend wijzigen. In maart verklaarde 11 procent van de ondervraagde bedrijven dat ze de aanvoer vanuit China strategisch aan het verminderen waren of dat ze overwogen om de productie terug te verplaatsen naar een dichterbij gelegen locatie. Toen ze eind juni opnieuw werden gevraagd, overwoog slechts ongeveer 2 procent deze optie nog steeds.
Toch is het onwaarschijnlijk dat de situatie weer wordt zoals ze was voor de pandemie. Bedrijven ontkomen niet aan handelsoorlogen en douanerechten, die met de toenemende machtsaanspraken van China niet alleen door de VS, maar ook door Europa steeds vaker zouden kunnen worden opgelegd.
"De handelsoorlog tussen de VS en China was al begonnen met het hervormen van de wereldwijde productie en supply chains en stimuleerde de handel in andere delen van de wereld, zoals Mexico en Vietnam", zegt Paul Tostevin, directeur van World Research bij vastgoedadviesbureau Savills. Politieke druk is ook een factor, constateert hij, waarbij hij opmerkt dat "Frankrijk, Japan en India oproepen tot meer economische zelfredzaamheid".
De logistieke experts van Savills zijn van mening dat in Europa vooral de Oost-Europese landen zoals Oekraïne, Servië en de Tsjechische Republiek zullen profiteren van nearshoring van supply chains. In Azië, zouden Indonesië en Thailand goedkope alternatieven voor China kunnen zijn. Een andere potentiële ontwikkeling die zij voorzien is de oprichting van nieuwe logistieke knooppunten, bijvoorbeeld in Marokko, dat gemakkelijk bereikbaar is vanuit West-Europa.
De supply chains zijn echter vaak zo complex dat het verplaatsen ervan al snel een kostbare aangelegenheid wordt. Hoe voordelig zo'n nearshoring uiteindelijk is, hangt volgens de marktonderzoekers sterk af van het product. Savills verwacht dat de supply chains op korte termijn nog verder verdeeld zullen worden.
Wat kan de pandemie ons leren op het gebied van logistiek? Het lijkt onwaarschijnlijk dat de dingen gewoon weer worden zoals ze waren voor de uitbraak van het coronavirus. DACHSER CEO Bernhard Simon hoopt dat bedrijven hun aanpak radicaal zullen herzien: "In het verleden werd logistiek vaak gezien als een inkoopkostenfactor die geoptimaliseerd moest worden." Nu, zo legt hij uit, moeten besluitvormers in bedrijven en overheidsorganisaties hun supply chains - die tot nu toe zeer breed waren gespreid - steeds meer op potentiële risico's onderzoeken. Er moet een meer proactieve aanpak worden gehanteerd om deze risico's te beheersen en de nieuwe omstandigheden moeten worden meegewogen.
"Het nationaliseren of regionaliseren van toeleveringsketens is net zo suboptimaal en risicovol als het inkopen van alle producten uit één land", zegt Simon. Maar het zo kort mogelijk houden van afstanden, en de kosten en de CO2-voetafdruk zo klein mogelijk houden, zou hier niet de enige prioriteit moeten zijn. "De truc is om robuuste supply chains op te zetten die op intelligente wijze de lokale leveranciers en die in China, de VS en Europa integreren. Het proactief opzetten van passende backup-regelingen is hier een belangrijk onderdeel van".
Een andere les van de pandemie is dat de supply chains in de toekomst veel flexibeler en breder gediversifieerd zullen zijn. En ondanks alle handelsgeschillen en politieke verschillen zal China een schakel blijven in deze ketens. Dit komt tot uiting in het acute tekort aan lucht- en zeevrachtcapaciteit, dat heeft geleid tot een toename in de spoordiensten en zelfs in het vervoer over land per vrachtwagen tussen China en Europa.